Mikroplastiklerin Sessiz Yolculuğu

Karton bardaktaki kahven, akşamüstü ofiste soluduğun hava, gece başını koyduğun yastık kılıfı…

Plastiklerin çevreyi kirlettiğini hepimiz biliyoruz. Ama öğrenmemiz gereken yeni bir gerçek var: mikroplastikler!

Plastikler hayatımızın her köşesinde: kozmetiklerden gıda ambalajlarına, elektroniklerden tarıma ve tıbba kadar... Pratik olmaları onları vazgeçilmez kılıyor. Son 50 yılda plastik üretimi 20 kat arttı. Bugüne kadar üretilen 9.200 milyon ton plastiğin büyük bölümü hâlâ bizimle. Çünkü plastik yok olmuyor; sadece parçalanıyor, ufalanıyor ve yaşamımızın en mahrem noktalarına kadar sızıyor.

Nedir bu minikler?

Zamanla parçalanan plastiklerden ortaya çıkan 5 mm’den küçük parçacıklara mikroplastik, 1 mikrometreden küçüklere ise nanoplastik deniyor.

• İkincil mikroplastikler: Büyük plastiklerin güneş ışığı, dalgalar ve çevresel etkenlerle parçalanması sonucu oluşuyor.

• Birincil mikroplastikler: Bilinçli olarak üretiliyor. Örneğin güzellik ürünlerine eklenen mikroboncuklar.

Kullandığımız kozmetik ürünlerindeki bu mikroplastikler göllere, nehirler ve okyanuslara hızla karışıyor.

Her Yerdeler

Hayatımızın her anında olan plastiklerin ne kadar mikroplastik ürettiğini hayal etmek zor olabilir. Bunu basit bir deneyle daha anlaşılır kılalım. Yalnızca 56 gün UV ışığa maruz kalan bir kahve fincanı kapağının milyonlarca nanoparçacık saçıyor. Güneş altında unuttuğunuz pet şişeleriniz parçalara ayrılıyor. Yani günlük hayatımızda kullandığımız plastiklerin “çürümesi” bize görünmez bir yağmur gibi dönüyor.

Her sabah ve akşam kullandığımız yüz temizleyicilerinde, renkli kozmetiklerde ve hatta hava püskürtme teknolojisinde (pas ve boyayı çıkarmak için kullanılan) bulunuyorlar. Yaygın olarak kullanılan ve geri dönüştürülmeyen plastikler okyanuslarda, tarım topraklarında, nehirlerde, hatta kutuplarda bile var!

Yapılan bir çalışmada ev, ofis, araba gibi kapalı alanlarda mikroplastik konsantrasyonu çok daha yüksek. Günlük olarak 68.000 parçacık soluyoruz!

2025’te yayımlanan araştırmaya göre, çayda 60, kahvede 43 parçacık/litre mikroplastik var. Ortalama bir yetişkin günde 100 parçacık sadece sıcak içeceklerden alıyor.

Hücrelerimizi Kirletiyorlar!

Mikroplastiklere besin, hava ve deri yoluyla maruz kalıyoruz. Peki bu parçacıklar vücudumuzda ne yapıyor?

Nature’da yayımlanan bir araştırma da beyin dokusunda bir kaşık dolusu plastiğin birikebildiği bulunmuş. 2016’dan bu yana beyimizdeki mikroplastiklerin oranı %50 oranında arttığını da fark etmişler. Bu artış özellikle demans hastalarında daha belirgin gözleniyor.

New Mexico Üniversitesi inme geçiren bireylerin damar plaklarında normalden 51 kat fazla mikroplastiğe rastladı.

Ne Yapabiliriz?

Ürettiğimiz plastiklerin büyük çoğunluğu tek kullanımlık. Anlık kolaylık için üretiyoruz ama bedelini on yıllarca ödüyoruz. Mikroplastikler doğanın her köşesine sızıyor, soframıza kadar geliyor, hücrelerimizde birikiyor. Sahip olacağımız minik farkındalıklar düşündüğünğüzden daha fazlasını değiştirebilir.

• Daha az plastik tüketmek: Alternatifleri düşün, yeniden kullanılabilir ürünlere yönel.

• Tek kullanımlıkları bırakmak: Özellikle geri dönüştürülemeyenlerden uzak dur.

• Geri dönüşümü artırmak: Kaçınamadığımız plastiği dönüştür.

• Politik duruş almak: Çevreni bilinçlendir, gereksiz paketleme yapan markalardan uzak dur.

Mikroplastikler artık görmezden gelinecek bir konu değil. Doğrudan hayatımızı şekillendiren bir risk. Küçük gibi görünen bu adımlar, görünmez düşmana karşı en güçlü silahımız.

Kaynaklar ve Önerilen Okumalar:

Al-Mansoori, M., Harrad, S., & Abdallah, M. A. E. (2025). Synthetic microplastics in hot and cold beverages from the UK market: Comprehensive assessment of human exposure via total beverage intake. Science of the Total Environment, 996, 180188.

Andrady, A. L. (2017). The plastic in microplastics: A review. Marine pollution bulletin, 119(1), 12-22.

Bhagat, J., Nishimura, N., Shimada, Y., 2021. Toxicological interactions of microplastics/ nanoplastics and environmental contaminants: current knowledge and future perspectives. J. Hazard Mater. 405, 123913

Borrelle, S. B., Ringma, J., Law, K. L., Monnahan, C. C., Lebreton, L., McGivern, A., ... & Rochman, C. M. (2020). Predicted growth in plastic waste exceeds efforts to mitigate plastic pollution. Science, 369(6510), 1515-1518.

Cverenkárová, K., Valachovičová, M., Mackuľak, T., Žemlička, L., & Bírošová, L. (2021). Microplastics in the food chain. Life, 11(12), 1349.

Dong, H., Wang, L., Wang, X., Xu, L., Chen, M., Gong, P., & Wang, C. (2021). Microplastics in a remote lake basin of the Tibetan Plateau: Impacts of atmospheric transport and glacial melting. Environmental science & technology, 55(19), 12951-12960.

Duis K, Coors A (2016) Microplastics in the aquatic and terrestrial environment: sources (with a specific focus on personal care products), fate and effects. Environ Sci Eur 28:1–25.

Hale, R. C., Seeley, M. E., La Guardia, M. J., Mai, L., & Zeng, E. Y. (2020). A global perspective on microplastics. Journal of Geophysical Research: Oceans, 125(1), e2018JC014719.

He, T., Qu, Y., Yang, X., Liu, L., Xiong, F., Wang, D., ... & Sun, R. (2023). Research progress on the cellular toxicity caused by microplastics and nanoplastics. *Journal of Applied Toxicology*, *43*(11), 1576-1593.

Marfella, R., Prattichizzo, F., Sardu, C., Fulgenzi, G., Graciotti, L., Spadoni, T., ... & Paolisso, G. (2024). Microplastics and nanoplastics in atheromas and cardiovascular events. New England Journal of Medicine, 390(10), 900-910.

Nihart, A. J., Garcia, M. A., El Hayek, E., Liu, R., Olewine, M., Kingston, J. D., ... & Campen, M. J. (2025). Bioaccumulation of microplastics in decedent human brains. Nature medicine, 31(4), 1114-1119.

Yakovenko, N., Pérez-Serrano, L., Segur, T., Hagelskjaer, O., Margenat, H., Le Roux, G., & Sonke, J. E. (2025). Human exposure to PM10 microplastics in indoor air. Plos one, 20(7), e0328011.